Ratusz, Galeria Ratuszowa

Wystawa zatytułowana „Melchior Wańkowicz pod Monte Cassino” prezentowana jest w Galerii Ratuszowej z okazji 80. rocznicy bitwy, która na kartach historii zapisała się jako największy bój żołnierzy generała Andersa. Ekspozycja skoncentrowana jest wokół reportażu, uznanego za koronne dzieło wybitnego pisarza, Melchiora Wańkowicza – „Bitwa o Monte Cassino”. „Melchior Wańkowicz dał prawdziwy obraz bitwy ujęty przede wszystkim od strony przeżyć człowieka. Być może, że według zasad suchej nauki, książka ta nie jest historią, jest jednak na pewno wiernym świadectwem wielkości ducha żołnierza polskiego, objawionego w najdoskonalszej formie ofiary życia i krwi. Dramatyczny przebieg ciężkich walk, zaobserwowany dobrze i z wielkim talentem przedstawiony. Budzi w nas nie tylko uczucie grozy bitewnej, lecz przede wszystkim – podziw i szczere uznanie dla bezgranicznej ofiarności żołnierza” – pisał generał Władysław Anders.

W ekspozycji wykorzystano fragmenty tekstów Melchiora Wańkowicza, zwanego ojcem polskiego reportażu oraz esejów komentatorów pisarza. Ilustracje zostały stworzone na bazie archiwalnych fotografii z terenu walk o Monte Cassino z 1944 roku, które pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie.

W trwających cztery miesiące walkach o Monte Cassino zginęły cztery tysiące polskich żołnierzy. Wojska alianckie straciły 50 tysięcy żołnierzy. Straty niemieckie były o około połowę mniejsze. Na przełomie 1944 i 1945 roku na zboczach Monte Cassino powstał polski cmentarz wojskowy, który jest jednym z najważniejszych miejsc pamięci narodowej. Spoczywa na nim 1052 zidentyfikowanych z imienia i nazwiska oraz 23 niezidentyfikowanych żołnierzy 2 Korpusu. Razem 1075 polskich żołnierzy. Został tam również pochowany generał Anders, który zmarł w Londynie w 1970 roku. Na murze wokół cmentarza umieszczono sentencję: „Przechodniu powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie”. W nocy z 17 na 18 maja Feliks Konarski, żołnierz 2 Korpusu Polskiego, śpiewak i kompozytor w Teatrze Żołnierza Polskiego w Campobasso, słysząc daleki grzmot dział, napisał dwie pierwsze strofy „Czerwonych maków na Monte Cassino” zapoczątkowując tym samym legendę bitwy oraz Amii Andersa. Rankiem polscy żołnierze na ruinach klasztoru dojrzeli białą flagę.

Melchior Wańkowicz (1891-1974) – debiutował artykułami w prasie jeszcze pod zaborem rosyjskim. Pierwsze tomy reportaży i wspomnień („W kościołach Meksyku”, „Szczenięce lata”, „Opierzona rewolucja”) wydał w okresie międzywojennym. Podczas II wojny światowej pracował jako korespondent wojenny przy 2 Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa, bezpośrednio po wojnie wydał swoją najbardziej znaną książkę – „Bitwę o Monte Casino” – dzieło o największej bitwie tego korpusu w 1944 roku. Wydarzeniom wojennym poświęcił też m.in. tomy „Wrzesień żagwiąc”, który przyczynił się do powstania i umocnienia legendy obrony Westerplatte; „Hubalczyków” i „Ziele na kraterze”. Bezpośrednio po wojnie przebywał na emigracji, w 1958 roku powrócił do rządzonej przez komunistów Polski. W roku 1964 podpisał tzw. List 34, z protestem m.in. przeciwko cenzurze, przez co naraził się na kilkutygodniowy areszt i proces sądowy. We wczesnym okresie twórczości używał też niekiedy pseudonimu Jerzy Łużyc. Uważany jest za jednego z najwybitniejszych reportażystów w historii literatury polskiej.